Een resultaat bereik je na inspanning. Je bereikt een bergtop bijvoorbeeld na een enorme klim, je krijgt een diploma na jaren studeren en zwoegen. Hoef je er niet echt iets zwaars en ingewikkelds voor te doen, dan voelt het alsof het eenvoudig was of niet de moeite waard. Was dat het, denk je dan? Geen triomfgevoel, dwarrelende confetti, knallende champagnekurken?
Dat gevoel had ik toen ik in 2015 als griffier van Amstelveen, samen met zes andere gemeenten, meedeed aan de pilot Open Raadsinformatie. ‘Wat moet ik doen’, vroeg ik? ‘Tegen de leverancier zeggen dat je meedoet’. Is dat alles? Het ging om het raadsinformatiesysteem en de data die we vanuit de griffie dagelijks daarin uploadden en publiceerden. Ondanks de tijd en energie die we erin staken was de raadsinformatie, weliswaar openbaar, maar toch moeilijk vindbaar, doorzoekbaar en bruikbaar. Het was voor inwoners, maar ook vaak voor raadsleden, ondernemers, journalisten en anderen een digitale zoektocht naar de juiste vindplek, naam, datum en onderwerp. Informatie, veel, complex en veelal vanuit een interne logica gerangschikt. De puzzel is dus hoe de informatiepositie van inwoners en anderen te versterken en hoe informatie op maat en bruikbaar te verstrekken.
Raadsinformatie toegankelijker door open data
Raadsinformatie kan op verschillende manieren toegankelijker worden gemaakt. Gemeenten maken gebruik van diverse middelen om transparantie te bevorderen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan informatie via de gemeentelijke website, de lokale pers of sociale media. Informatie wordt in publieksvriendelijke uitingen gepresenteerd en uitgelegd. De zoekfuncties worden beter en sneller, het gebruik van de website meer intuïtief, het is mogelijk om RSS en notificaties in te stellen. Maar daarmee blijft de informatie statisch, in pdf-formaat, het is wat het is, je kunt de informatie kopiëren, maar niet hergebruiken en vergelijken. Het aanbieden van raadsinformatie als open data, gestandaardiseerd en herbruikbaar, is een betere manier.
In het kader van de pilot Open Raadsinformatie hebben we toen veel vergaderd en overlegd over alle beren op de weg, technische vragen en verantwoordelijkheden. Uiteindelijk was daar hét moment dat de data via de Open Raadsinformatie API beschikbaar waren. Dat ziet er voor leken saai en raadselachtig uit, allemaal accolades en codetaal, maar kennelijk kunnen ontwikkelaars er iets mee. Dat wil zeggen: in principe. Beschikbaar stellen wil nog niet zeggen dat je iets concreets in handen hebt, een flitsende app of een analysetool. Dus geen triomfgevoel, confetti en champagne. Je hebt niet het gevoel dat je iets hebt bereikt. Je hebt slecht iets potentieel mogelijk gemaakt.
Opschaling naar meer gemeenten
Toch is er iets groots in beweging gekomen. De pilot, uitgevoerd door KING (nu VNG Realisatie) en de Open State Foundation, maakt onderdeel uit van het Actieplan Open Overheid (BZK) en de Digitale Agenda 2020 (VNG). Na de eerste zes gemeenten volgden sinds 2015 nog eens tien en uiteindelijk, met steun van het ministerie van BZK, zijn dat er nu honderd! Alle data zijn in het eerste kwartaal van 2018 te benaderen via de Open Raadsinformatie API. Ontwikkelaars en analisten vinden het fijn om over meer en diverse data te beschikken. Meer data zijn interessant voor toepassingen en apps door bijvoorbeeld de onderlinge vergelijkbaarheid van gemeenten.
Eerst deed er één leverancier mee. Nu zijn alle leveranciers betrokken. Er zijn nog steeds vragen en onduidelijkheden, maar de voordelen van standaardisatie van data en samenwerking wegen zwaarder. Er is gezamenlijk gebouwd aan een informatiemodel. De volgende stap is om te werken aan een berichtstandaard, die regelt met welke systemen, bestandsformaten en protocollen de informatie uitgewisseld dient te worden. Dat is nog niet alles. Het hergebruik van de data kreeg een boost door een app-challenge voor ideeën die gebruik maken van de Open Raad-API. Een vakjury koos vorig jaar uit de zeventien inzendingen ‘WaarOverheid’, een samenwerking tussen de Universiteit van Amsterdam en Stamkracht als winnaar. ‘WaarOverheid’ plaatst raadsinformatie op basis van slimme algoritmes automatisch op de kaart. Daarmee zien inwoners straks wat er in hun buurt speelt en kunnen daarover meepraten. Binnenkort, net voor de gemeenteraadsverkiezingen, komt deze app beschikbaar. Een concrete app, is de verwachting, inspireert ook anderen om gebruik te maken van de API.
Vooruitzichten positief
Binnen KING, waar ik betrokken was bij Open Raadsinformatie, begint het met een idee of een plan dat in verschillende stappen groeit en concreter wordt. Het gaat telkens om delen van kennis en om samenwerking om de gemeentelijke bedrijfsvoering of informatievoorziening te verbeteren en versterken. ‘Learning by doing, while sharing’ staat centraal. Op deze manier werken gemeenten samen en hoeft niet iedere gemeente afzonderlijk het wiel uit te vinden. Binnen de pilot Open Raadsinformatie zijn de gestelde doelen (meer gemeenten, meer leveranciers, meer hergebruik) ruimschoots gehaald en is opschaling en implementatie feitelijk al gaande.
Er zijn best nog vragen over het beheer van de data en de API, over de doorontwikkeling van standaarden, over verantwoordelijkheden, governance en financiering, over privacy en eigenaarschap. Het is nog lang niet af. En waar blijven de andere driehonderd gemeenten? En bijvoorbeeld de provincies? En zijn er meer toepassingen te bouwen? Er zijn vervolgacties nodig, zoals het verder bouwen aan (technische) kennis bij griffiers over informatiebeleid en open data en het verbreden van de kring van betrokkenen bij Open Raadsinformatie buiten de kring van griffiers alleen.
Ondanks het ontbreken van het triomfgevoel, de confetti en de champagne is er in de pilot niet alleen een begin gemaakt, maar zelfs een point of no return bereikt. Met honderd gemeenten is er voldoende massa om vervolgstappen te zetten. Het mooiste moet nog komen!
