Zo kort na het reces is het weer tijd voor de verkiezingsprogramma’s. In verreweg de meeste gemeenten wordt volop bedacht en geschreven in aanloop naar de raadsverkiezingen van 2022. Zal de Omgevingswet een plekje krijgen in de programma’s? En zo ja, welke aspecten krijgen dan de aandacht? Hoe ging het vier jaar geleden?
Ik was benieuwd of de Omgevingswet terug te vinden is in die programma’s van toen en wat de aandacht kreeg.
Ruim honderd heb ik er gescand, een steekproef uit de totaal vijfduizend in heel Nederland. Ik heb het over de verkiezingsprogramma’s 2018-2022 van kleine en grote partijen in kleine en grote gemeenten. Vier jaar geleden zijn ze bedacht en geschreven door een partijprogrammacommissie, vastgesteld door een algemene ledenvergadering, deur-aan-deur verteld en verdedigd. Daarna soms ingebracht in de coalitieonderhandelingen. Ik was benieuwd of de Omgevingswet terug te vinden is in die programma’s van toen en wat de aandacht kreeg.
In het algemeen zijn er drie aanpakken. Of je maakt een Sinterklaaslijstje met mooie plannen en dromen voor het dorp of de stad of je maakt een manifest met wat er moet gebeuren en hoe belangrijk dat is of je maakt een plan van aanpak met waar je nu staat, waar je heen wil en hoe van A naar B te komen. Programma’s variëren in lengte. Ik heb er een paar gevonden van nog geen vijf kantjes, maar ook van bijna zestig. Ze zijn in pdf of als webpagina. Helemaal prachtig geïllustreerd of gewoon tekst. Soms is het omgevingsvisie-achtig-proza, met bespiegelingen en vergezichten, soms gaat om het fietspad in de buurt, de kruising verderop en de hertenkamp. De Omgevingswet komt in één kwart daarvan voor, in drie kwart niet of nauwelijks. De eerste conclusie uit mijn onderzoekje is dus: weinig aandacht voor de Omgevingswet in de oude verkiezingsprogramma’s.
Waar de Omgevingswet wel wordt genoemd lees ik twee belangrijke aandachtspunten. Het eerste is dat de Omgevingswet een bijdrage kan leveren aan de gewenste cultuuromslag. Denk daarbij aan meer van buiten naar binnen denken/werken, meer luisteren naar inwoners, open staan voor inbreng van anderen, ambtenaren die niet vastzitten aan structuren en procedures, betere politiek-bestuurlijke verhoudingen. Uit veel verkiezingsprogramma’s blijkt dat er kennelijk veel te verbeteren valt aan de huidige cultuur en dat dit voortvarend moet worden aangepakt. Ben zo benieuwd hoe het er nu, vier jaar verder, voor staat met de omslag. Lukt het een beetje? Het tweede punt is ruimte voor initiatieven, meer dingen mogelijk maken, een “ja, mits”-benadering, ruimte voor plannen van inwoners, voor wensen van ondernemers. Dat wordt vaak gekoppeld aan meer bedrijvigheid en meer woningen. Daar is kennelijk behoefte aan en de Omgevingswet kan ook daarbij helpen. Wonen is toch al topprioriteit in alle programma’s. Hoe zou het zijn gegaan met die initiatieven, kregen ze een kans? Wat verder opvalt is dat de Omgevingswet inhoudelijk wordt gekoppeld aan groen, duurzaamheid en wonen, een enkele keer aan gezondheid. Aandacht voor dienstverlening, digitalisering en regionale samenwerking komt haast niet voor in mijn steekproef. Mijn tweede conclusie is dat houding en gedrag de meest belangrijke en urgente zaken zijn, waar de Omgevingswet bij kan helpen.
Vier jaar geleden was onze kennis van de Omgevingswet beperkter en abstracter. Het zag er toen wel naar uit dat de wet in 2019 in zou gaan, nog geen jaar ná de raadsverkiezingen. Nu zijn we zoveel stappen verder. Ben oprecht benieuwd hoe het zal gaan met de nieuwe programma’s. Wordt de Omgevingswet straks genoemd? Het gaat uiteraard niet om de Omgevingswet op zich. Het gaat om de vraag hoe je deze kunt benutten voor lokale opgaven. Opnieuw aandacht voor de cultuuromslag en ruimte voor initiatieven? Ik durf te wedden van wel.
