Ons bestuurlijk stelsel gaat uit van gescheiden taken. De energietransitie vraagt echter om (regionale) samenwerking. Die kan daardoor ingewikkeld zijn en de democratische legitimiteit kan in het gedrang komen. Pascale Georgopoulou zoekt in haar blog naar oplossingen.
Zo lang ik mijzelf ken droom ik geregeld over een huis. Het voelt als mijn huis, het is mijn huis, maar er is iets mee. Ik ontdek namelijk altijd iets nieuws. Een deur die ik niet eerder zag, een trap naar een zolder die ik niet kende, een achterom naar een verborgen tuin. Ik word onrustig maar vrolijk wakker en neem dan meestal een belangrijk besluit.
Ik fantaseer ook wel eens over een ander huis, dat van Thorbecke. Hoe ziet dat eruit? Hoe wonen we daarin samen? Als familie met gezelligheid en geruzie, wachten totdat de badkamer vrij is, de opgevouwen was op de trap om mee te nemen naar boven? Of als vreemdelingen, ieder in zijn eigen werkelijkheid, voordeurdelers, die als er muziek speelt schreeuwen om stilte? Zijn er in dat huis ook onverwachte deuren of tuinen die we nog niet hebben ontdekt? Sinds ik bij de energietransitie betrokken ben, ben ik daarnaar op zoek. Samenwerking tussen de verdiepingen of buiten het huis van Thorbecke past niet goed “in ons bestuurlijk en financieel stelsel, dat nog gebaseerd is op het idee van gescheiden taakverdeling, terwijl de praktijk soms behoefte heeft aan andere vormen van samenwerking en instrumenten die dat ondersteunen”. Zo staat het in de brief over de actieagenda Sterk Bestuur van minister Bruins Slot van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Ze schrijft over “samenwerken aan het algemeen belang met respect voor het belang van de eigen gemeenschap”. In het huis is er onderling respect, ieder heeft een eigen taak en bevoegdheid. Tegelijk is regelmatig samenspel nodig en bovengemeentelijke samenwerking, bijvoorbeeld gebiedsgericht rond concrete opgaven.
Een van de bijlagen bij de brief van de minister is het onderzoek naar regionale samenwerking en gemeenteraden. Uit het onderzoek blijkt kort door de bocht, dat er onvoldoende grip is op regionaal samenwerken en dat de democratische legitimiteit onvoldoende is geborgd. Hoe gaan we dat eindelijk een keer oplossen, denk ik dan. Ons huis van Thorbecke heeft misschien zijn beperkingen, mankementen zelfs, maar we gaan niet verbouwen, zoveel is duidelijk. De minister kiest in de brief voor “het verkennen en toepassen van andere vormen van versterken van de (democratische) legitimatie van regionale samenwerking, via meer directe vormen van betrokkenheid van inwoners”.
Samenwerken is verre van gemakkelijk. In de regio kijk je vanuit een ander perspectief en vinden daardoor ook andere afwegingen en daarmee andere keuzes in de uitvoering plaats, dan op het gemeentelijke schaalniveau waarop bijvoorbeeld raadsleden actief en gekozen zijn. Echter veel uitdagingen passen niet binnen een eigen verdieping in het huis van Thorbecke, maar bevinden zich op meerdere verdiepingen of in het trappenhuis. De gescheiden taakverdeling tussen overheden knelt. Ik wou dat ik het antwoord had op hoe we de opgaven die voor ons liggen in verbinding, ieder vanuit zijn verdieping en samen binnen het huis kunnen fixen, maar helaas. Ik weet één ding zeker. We kunnen van inwoners niet verwachten dat ze de hoeder van legitimiteit worden en dat ze onze taakverdelingsperikelen oplossen. Legitimiteit gaat over politiek gedragen en conform procedures genomen besluiten én over de uitwisseling van alle relevante maatschappelijke en politieke standpunten. En is daarmee een gezamenlijke verantwoordelijkheid, binnen en buiten het huis.
Daarom even een gedachte-experiment: stel je bent als raadslid ontevreden over hoe je wordt betrokken bij de RES en waar je over mag beslissen. Je moppert over democratische legitimiteit. Waar ga je over? Mag je alleen tekenen bij het kruisje? Is het de legitimiteit waar het om gaat of dat jij erover gaat? Ben je bijvoorbeeld bereid om je provinciale collega’s beslissingen over de energietransitie te laten nemen namens de hele regio? Scheel veel tijd en hun besluit is net zo legitiem als dat van jou. Als een burgerberaad met een advies komt, neem je dat onverkort over? Ben je bereid dat stukje macht los te laten als het burgerberaad, ingesteld na een gewogen loting, volkomen legitiem is? Kan er met andere woorden sprake zijn van meer of minder legitiem in het huis van Thorbecke? Je kunt ook met elkaar in gesprek over keuzes en knopen doorhakken ook al past het niet helemaal in de “taakverdeling”. Legitimiteit moet de deur niet op slot doen in het huis. We moeten elkaar wel blijven opzoeken. Zoals in mijn droom, er is altijd meer mogelijk als je goed kijkt.